2.9.2019

Od 1 stycznia 2020 r. ulegnie przede wszystkim tytuł ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz.U. z 2019r. poz.118). Obowiązująca od 1 stycznia 2020 r. nazwa tej ustawy to ustawa „o przeciwdziałaniu nadmiernym o późnieniom w transakcjach handlowych”. Z jednej strony wydaje się to zabiegiem kosmetycznym, z drugiej strony podkreśla bardziej cel ustawy, jakim jest walka z nieterminowymi płatnościami w obrocie profesjonalnym. W tym też kierunku idzie cała nowelizacja, która stanowi część większych zmian, także w innych ustawach, dokonywanych na mocy ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych. W niniejszym artykule opisujemy najważniejsze zmiany w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych.

Zryczałtowana kwota rekompensaty z tytułu dochodzenia należności

Dotychczasowa kwota zryczałtowanych kosztów odzyskiwania należności ulega zwiększeniu i będzie zależna od wartości transakcji. Rozwiązanie wzorowane na prawie irlandzkim jest uzasadnione, gdyż koszty dochodzenia roszczeń przez usługodawców wyspecjalizowanych w tym zakresie częstokroć zależą od dochodzonej kwoty roszczenia. Od 1 stycznia 2020 r. kwota rekompensaty będzie wynosić:

  • 40 euro – przy wartości świadczenia pieniężnego do 5.000 zł włącznie,
  • 70 euro – przy wartości świadczenia pieniężnego ponad 5.000 zł i mniej niż 50.000 zł,
  • 100 euro – przy wartości świadczenia pieniężnego od 50.000 zł.

W świetle tej zmiany może się pojawić problem wyliczenia kwoty, od której zależna będzie wysokość zryczałtowanej rekompensaty. W ustawie pojawia się jednak definicja „świadczenia pieniężnego” – jest to wynagrodzenie za dostawę towaru lub wykonanie usługi w transakcji handlowej. Mając na uwadze tę definicję, przy dochodzeniu wraz z kwotą świadczenia pieniężnego kwoty skapitalizowanych odsetek od niego, ewentualnie innego rodzaju świadczeń dodatkowych, nie będą one wliczane do wartości świadczenia pieniężnego w celu obliczenia wartości kwoty rekompensaty.

Dodany art. 10 ust. 4 ustawy wskazuje, że roszczenie o zryczałtowaną kwotę rekompensaty nie może być zbyte. Przepis ten zdaje się rozstrzygać istniejącą dyskusję co do możliwości cesji roszczenia o rekompensatę, która rozgorzała m.in. na kanwie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2017 r. (V CSK 660/16). W uzasadnieniu projektu nowelizacji wskazano, że zakaz zbywania prawa do rekompensaty ma wyeliminować sytuacje, w których wierzyciele instytucjonalni kumulują kwoty wymagalnych roszczeń wobec tego samego dłużnika o niewielkich kwotach, a następnie takie pakiety wierzytelności zbywają firmom windykacyjnym. Te następnie dochodzą zwrotu wierzytelności wraz z kwotami rekompensat od każdej transakcji, co powoduje, że często kwota tytułem zwrotu rekompensaty jest większa niż łączna kwota zaległości z tytułu transakcji handlowych. Wydaje się jednak, że wyłączenie zbywalności roszczenia do rekompensaty może w efekcie spowodować wzrost kosztów odzyskiwania należności przez pierwotnych wierzycieli, którzy korzystają z usług firm windykacyjnych. Z tego względu, w przeciwieństwie to generalnego kierunku zmian wprowadzanych nowelizacją, ta zmiana zmierza raczej w kierunku pogorszenia sytuacji wierzycieli, a przynajmniej w kierunku skomplikowania procesu dochodzenia zwrotu kosztów dochodzenia należności.

Pozostaje bowiem pytanie, co się stanie z roszczeniem o rekompensatę w razie zbycia wierzytelności. Skoro roszczenie o kwotę rekompensaty nie może być zbyte, nie przechodzi ono na cesjonariusza, ale też z pewnością nie wygasa. Pierwotny wierzyciel najczęściej przecież poniesie pewien koszt odzyskiwania należności na podstawie umowy cesji, faktoringu lub innej. Wydaje się, że w takiej sytuacji pierwotny wierzyciel może dochodzić zwrotu kwoty rekompensaty występując w imieniu własnym, aczkolwiek wiązać się z tym może szereg problemów o charakterze teoretycznym i praktycznym.

Obowiązki dużych przedsiębiorców

Ustawodawca zróżnicował zasady określania terminów zapłaty w transakcjach handlowych w sytuacjach, gdy po jednej stronie transakcji wierzycielem zobowiązanym do zapłaty za towary lub usługi jest mikro-, mały lub średni przedsiębiorca, a po drugiej stronie tzw. „duży przedsiębiorca”. Wówczas termin zapłaty określony w umowie w żadnym wypadku nie może przekraczać 60 dni. Nie będzie zatem możliwości wydłużenia tego terminu na podstawie obecnie obowiązującego art. 7 ust. 2 ustawy. W przypadku zaś ustalenia w takiej asymetrycznej transakcji dłuższego terminu płatności niż 60 dni, z mocy ustawy termin płatności zobowiązania zostanie skrócony do 60 dni. Dłużnik będący dużym przedsiębiorcą będzie też zobowiązany do składania – w takiej samej formie, w jakiej dochodzi do zawarcia transakcji – oświadczenia o posiadaniu statusu dużego przedsiębiorcy.

Mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca i średni przedsiębiorca zostali zdefiniowani przez odwołanie do Załącznika I do rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i art. 108 Traktatu.

Dużym przedsiębiorcą będzie zatem przedsiębiorca, który zatrudnia 250 i więcej pracowników lub którego roczny obrót wynosi co najmniej 50 mln euro lub roczna suma bilansowa wynosi lub przekracza 43 mln euro.

Zmiana wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych

Zwiększeniu o dwa punkty procentowe ulegnie wysokość odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych. Od 1 stycznia 2020 r. odsetki te będą równe sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i dziesięciu punktów procentowych (wobec ośmiu obowiązujących obecnie). Przy obowiązujących stawkach zatem, z obecnych 9,5 %, wzrosną do 11,5 %. W przypadku dłużnika, który jest podmiotem publicznym będącym podmiotem leczniczym odsetki pozostaną na tym samym poziomie. Nie jest to jedyny wyjątek zawarty w nowelizacji, ustanawiający łagodniejsze traktowanie dłużników będących podmiotami leczniczymi.

Uprawnienie wierzyciela do odstąpienia od umowy

Ustawa wprowadza w art. 7 ust. 3a dodatkowe uprawnienie dla wierzyciela, jeżeli termin zapłaty określony w umowie przekracza 120 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi. W takim wypadku wierzyciel będzie mógł wypowiedzieć umowę albo od niej odstąpić, jeśli nadmiernie długi termin płatności został ustalony z naruszeniem przepisów ustawy (czyli jeśli długi termin płatności jest rażąco nieuczciwy wobec wierzyciela). Wypowiedzenie umowy w takim przypadku spowoduje wymagalność świadczeń wobec wierzyciela z tytułu już zrealizowanych dostaw lub świadczonych usług w terminie 7 dni od dnia wypowiedzenia umowy.

Ciężar dowodu rażącej nieuczciwości terminu zapłaty

Pewną nowością jest także dodanie przepisów, które przerzucają ciężar dowodu w zakresie wykazania, że przedłużony termin płatności nie był rażąco nieuczciwy. To dłużnik będzie musiał udowodnić, że termin zapłaty dłuższy niż 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi nie jest rażąco nieuczciwy. Ustalenia, że termin zapłaty był rażąco nieuczciwy wobec wierzyciela, wierzyciel może żądać przed upływem 3 lat od dnia, w którym nastąpiła zapłata lub w którym zgodnie z ustawą powinna nastąpić zapłata. Zrzeczenie się roszczenia o ustalenie w powyższym zakresie będzie nieważne.

Kara administracyjna za nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych

W przypadku stwierdzenia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów będzie mógł nałożyć, w drodze decyzji, administracyjną karę pieniężną ustaloną według szczegółowo określonego wzoru. Nowelizacja wprowadza szereg przepisów proceduralnych regulujących postępowanie w zakresie stwierdzenia nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych. Nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych to sytuacja, gdy w okresie 3 kolejnych miesięcy suma wartości świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie przez ten podmiot wynosi co najmniej 2.000.000 złotych. Zakaz nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych dotyczy wyłącznie podmiotów niepublicznych.

Postępowanie w zakresie nadmiernego opóźnienia się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych będzie mogło zostać wszczęte także na skutek donosu. Ustawa wprost wskazuje, że każdy może zgłosić Prezesowi Urzędu zawiadomienie dotyczące podejrzenia wystąpienia przypadku nadmiernego opóźniania.

Obowiązki raportowania

Ustawa wprowadza, wzorem rozwiązań brytyjskich, obowiązek przekazywania przez kierowników największych podmiotów gospodarczych sprawozdań o stosowanych przez te podmioty w poprzednim roku kalendarzowym terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Termin przekazania sprawozdania został ustalony na 31 stycznia kolejnego roku kalendarzowego. Obowiązek ten, ma zdaniem ustawodawcy, doprowadzić do jawności praktyk płatniczych największych podmiotów na rynku.

Obowiązek przekazywania sprawozdania dotyczyć będzie podatkowych grup kapitałowych, bez względu na wysokość osiągniętych przychodów oraz podatników innych niż podatkowe grupy kapitałowe, u których wartość przychodu uzyskana w roku podatkowym przekroczyła równowartość 50 mln euro. W przypadku podatkowej grupy kapitałowej obowiązek przekazania sprawozdania będzie spoczywał na kierowniku każdej ze spółek wchodzących w jej skład. Przy czym za kierownika podmiotu zobowiązanego ustawa uznaje generalnie członka lub członków zarządu lub innego organu zarządzającego tego podmiotu, a jeżeli organ ten jest wieloosobowy - członków tego organu. W przypadku spółki komandytowo-akcyjnej za kierownika uznaje się komplementariusza prowadzącego sprawy spółki.

Sprawozdanie będzie musiało m.in. obejmować wartość świadczeń spełnionych, ale też otrzymanych w poprzednim roku kalendarzowym w terminie do 30 dni, 31-60 dni, 61-120 dni, ponad 120 dni od dnia wystawienia faktury lub rachunku potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi oraz wartość świadczeń pieniężnych nieotrzymanych bądź niespełnionych w poprzednim roku kalendarzowym w terminie.

Kierownicy jednostek, którzy nie przekażą w terminie sprawozdania będą odpowiadali za wykroczenie zagrożone karą grzywny.

Pierwsze sprawozdanie będzie musiało być złożone za rok 2020, zatem do dnia 31 stycznia 2021 roku.

Przepisy przejściowe

Nowe przepisy będą miały co do zasady zastosowanie do transakcji handlowych zawartych od dnia wejścia w życie ustawy, czyli od dnia 1 stycznia 2020 r. Wyjątek dotyczy transakcji handlowych zawieranych w wyniku przeprowadzenia postępowań o udzielenie zamówienia publicznego, wszczętych przed dniem 1 stycznia 2020 r. Do tych transakcji, pomimo, że zostaną zawarte po wejściu w życie ustawy, zastosowanie będą miały przepisy dotychczasowe.

Jednakże do ustalenia wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, które stały się wymagalne po dniu 1 stycznia 2020 r., zastosowanie znajdzie już stawka podwyższona. Dotyczy to zatem transakcji zawartych także przed wejściem w życie ustawy.

Podobna zasada dotyczy rekompensaty z tytułu dochodzenia należności. Jeśli stała się ona wymagalna po 1 stycznia 2020 r., jej ustalenie nastąpi już według nowych zasad.

r.pr. Szymon Kaczmarek